Ateroskleroza, odnosno zakrečavanje arterija, jedna je od najčešćih bolesti. Javlja se u najranijem djetinjstvu, tiho i neprimjetno teče, a u zrelom dobu izaziva ozbiljne zdravstvene probleme.

Može se razvijati sporije ili brže, kojom brzinom će stradati krvni sudovi zavisi od uzročnika bolesti. Krvni sudovi gube elastičnost zbog taloženja štetnih materija u zidovima, koje ih postepeno sužavaju, a mogu i u potpunosti začepiti.

Kako nastaje tromb 

Masne materije, prije svega loš holesterol koji se unosi hranom, glavni su okidač ovog stanja. Ulaze u zid arterije gdje ih sačekuju ćelije koje se sa njima bore "gutajući ih".

To može trajati određeno vrijeme, ali ako je količina lošeg holesterola prevelika, odbrambene ćelije postaju pretovarene i zbog ogromnog pritiska na kraju prskaju, pretvarajući se u kašastu masu.

Šta se zapravo dešava na zidovima krvnih sudova? Unutrašnji sloj krvnog suda deblja, zatim se u njemu stvaraju masne trake, a potom aterosklerotične ploče. Ove ploče su sastavljene od lipidnog bazena i vezivne kape, koja odvaja lipidni depo od površine arterije kroz koju protiče krv.

Kada vezivna kapa popusti, dolazi do pucanja i izlivanja sadržaja bazena i stvaranja krvnog ugruška, odnosno tromba. Krvni ugrušak u manjoj ili većoj mjeri zapušava arteriju, blokirajući protok krvi u dijelu tijela koji ova arterija hrani.

Ukoliko se to dešava na srcu, dolazi do srčanog udara. Infarktom zahvaćeni dio srčanog mišića više ne može pumpati krv i vremenom se pretvara u ožiljak. Kada se to dogodi na arterijama koje hrane mozak, nastaje moždani udar.

Ateroskleroza može zahvatiti i arterije nogu, bubrega i drugih organa, a posljedice su gangrena nogu, insuficijencija bubrega...

 Kako izbjeći bolest

Za ovu bolest ne postoji specifičan lijek, ali može se spriječiti uklanjanjem faktora rizika. Preventivnim programima je u SAD i zapadnoj Evropi smrtnost od ateroskleroze "pala" ispod 50 odsto, a životni vijek produžen četiri do šest godina.

Da bi se izbjegla bolest, treba:

1. Održavati normalnu tjelesnu težinu u skladu sa spolom, uzrastom, visinom.

2. Neophodno je svakodnevno vježbanje ili brza šetnja od najmanje 30 minuta jer 40 procenata tijela čine skeletni mišići koji traže kretanje.

3. Zabranjeni su pušenje i masna hrana.

4. Obavezne su kontrole masnoća i šećera u krvi, krvnog pritiska.

5. Neophodno je napraviti balans između posla i odmora, uz izbjegavanje stresnih situacija.

Preporučuje se jedna čaša crnog vina dnevno, jer sadrži blagotvornu supstancu rezveratrol koja smanjuje rizik od svih kardiovaskularnih bolesti.

Ko je pod rizikom

Ateroskleroza se povećava sa starenjem i već u petoj deceniji počinje ozbiljno prijetiti. U zavisnosti od genetske predispozicije, spola, uzrasta i načina života, nekad se razvija sporije, a nekada brže i u težoj formi.

Na ovu bolest posebno trebaju obratiti pažnju osobe koje imaju bliske rođake sa teškim komplikacijama koje se ispoljavaju u vidu srčanog i moždanog udara.

Ništa manje ne rizikuju ni pušači, osobe sa visokim i neadekvatno liječenim krvnim pritiskom, šećernom bolešću, kao i povišenim holesterolom.

Rizik raste sa godinama kod oba spola, a kod žena je povećan ulaskom u menopauzu.

Proces ateroskleroze ubrzava i produžena izloženost psihičkom stresu, ali i neke reumatske bolesti kojima je u osnovi hronično oboljenje, kao što je reumatoidni artritis.

 Bol je karakterističan simptom

Veoma je važno obratiti pažnju na bol kao karakteristični simptom. Riječ je o bolu u grudima koji se ispoljava i pri najmanjem naporu, ali i kada se potrči za autobusom, izađe iz tople sobe na hladnoću i vjetar ili posle obilnog obroka.

Istina, srčani bol može i zavarati pa se ne lokalizira u predjelu srca i grudnog koša sa širenjem u lijevu ruku, već se javi u vilici, čak i u trbuhu, imitirajući bol zapaljene žučne kese ili slijepog crijeva.

Naravno, nije svaki bol u grudnom opasan, ali o tome konačni sud treba dati liječnik, a ne pacijent.

Ako se sumnja na aterosklerozu

Ako se blagovremeno prepoznaju tegobe, testovi pokazuju da li bolesniku sa aterosklerozom preti srčani ili moždani udar. Poslije kliničkog pregleda i ultrazvuka srca, testovima opterećenja se provjerava da li srce dobija dovoljno krvi u naporu ili postoje suženja na arterijama koja ometaju protok krvi.

Ako se sumnja na aterosklerozu, rade se kateterizacija srca i koronarografija, odnosno snimanje srčanih arterija, koja tačno pokazuje broj, raspored i stepen suženja.

Ateroskleroza arterija koje hrane mozak dijagnosticira se ultrazvučnim pregledom vrata ili skenerom.

Vrste terapije

Terapija kod ateroskleroze je različita. Riječ je o lijekovima za aterosklerozu i za smanjenje rizika od komplikacija. To mogu biti statini, lijekovi za masnoće, kao i za krvni pritisak, dijabetes, medikamenti koji sprečavaju stvaranje krvnih ugrušaka u arterijama srca, aspirin i drugi koji sprečavaju pojavu tromba.

Uz to je ključna i korekcija oslabljene srčane cirkulacije širenjem krvnih sudova iznutra, odnosno balon dilatacija i izgradnja specijalnih mrežica, stentova. Ako je potrebno, radi se bajpas operacija - hirurško premošćenje oboljelih krvnih sudova. Bit je što je moguće više sačuvati srčani mišić.

Stabilna i nestabilna angina pektoris

Kad je suženje arterije veće od 70 procenata, ona ne snabdijeva dovoljnom količinom krvi svoj dio srčanog mišića. Srce u tom slučaju pati i to pokazuje bolom u grudnom košu. Bol je kratkotrajan i uglavnom se širi u lijevu ruku, a u tom slučaju se dijagnosticira stabilna angina pektoris.

Međutim, mnogo je opasnije ako dođe do pucanja aterosklerotske ploče, jer masne materije dospijevaju u krv dovodeći odmah do lokalne tromboze. Ako je začepljenje manje i krv može prolaziti, dolazi do takozvane nestabilne angine pektoris koja je uvod u infarkt, mada do njega i ne mora doći.

Infarkt srca i mozga

Ukoliko se potpuno začepe arterije, krv i kisik ne stižu do srca, što izaziva dugotrajni bol u grudima. Istovremeno počinju nekroza i smrt pogođenog dijela srčanog mišića, odnosno infarkt miokarda.

Isto se dešava i sa mozgom i drugim organima, samo što su simptomi drugačiji.