Vijeće ministara BiH usvojilo je Program reformi za 2023. godinu, koji je dio Nacionalnog plana za članstvo u NATO-u, dok je usvajanje programa za ovu godinu najavljeno za januar 2025.
U nepredvidivim geopolitičkim okolnostima, dok mnogo jače zemlje traže svoje mjesto pod NATO kišobranom, sve su glasnije ocjene da bi i BiH mogla, uprkos trenutno suprotstavljenim stavovima, brže preći put do članstva u NATO-u, nego onaj evropski, mnogo teži i zahtjevniji.
Profesor međunarodnih odnosa na Regent’s univerzitetu u Londonu Neven Anđelić podsjeća da su zemlje centralne i istočne Evrope imale dva prioriteta – ekonomski napredak u EU i sigurnost kroz pristupanje u NATO.
Sovjetski tenkovi
- Ovdje sovjetski tenkovi nisu bili prisutni, pa imamo drugačiji odnos i prema Rusiji. Nemamo iskustvo, recimo, Poljaka, pa se kod nas pojavljuju partije i pokreti koji se mogu opisati kao proruski. Nedostatak tog iskustva nije formirao političku volju koja bi gledala ka zapadu kao sigurnosti za cijelu zajednicu. Međutim, nisam siguran da je u ovom trenutku moguće napraviti sljedeći korak ka EU bez atlantskih integracija. Postale su jedno. Švedska i Finska, kao tradicionalno neutralne zemlje, ušle su u NATO, pa sada imamo Austriju, Irsku i dva otočića u Mediteranu – Maltu i Kipar, koji nisu u NATO-u, ali jesu u EU. Dakle, sumnjam da BiH u EU može bez članstva u NATO-u – kaže Anđelić.
Vladajuća koalicija
Uzrok sporosti u ispunjavanju kriterija za početak pregovora o članstvu u EU vidi u praksi po kojoj vlasti u BiH neprestano pregovaraju.
- Pregovara se prilikom uspostavljanja vladajuće koalicije, postave se uslovi između partija, ocijeni da li se mogu složiti, koji je to prag preko kojeg se može i onda se ide u posao. Ako dođe do bitnog mimoilaženja, koalicija prestaje i raspisuju se novi izbori. U BiH se nikada nisu raspisali izbori u situaciji kada vlast ne funkcioniše. Možda te vladajuće koalicije uopšte nisu moguće, neprirodne su – pojašnjava profesor Anđelić.
EU spustila kriterije
Apsurdnim smatra tvrdnje partija, u vlasti i u opoziciji, da su za evropske integracije, dok rezultati kasne, a konkretne odluke uvjetuju vlastitim interesima, potpuno suprotnim evropskim vrijednostima. Anđelić vjeruje da većini njih, ipak, članstvo u EU nije cilj, pa kupuju vrijeme na vlasti. S druge strane, EU je snizila kriterije, čak i u vezi s presudama Evropskog suda za ljudska prava koje su bile uvjet za dodjelu statusa kandidata.
- To se uradilo zbog globalne geopolitičke konfrontacije i naznaka da autoritarni režimi imaju utjecaja na području zapadnog Balkana, pa hajde da Evropska komisija malo olabavi kriterije. To su učinili u slučaju Ukrajine i Moldavije koje ne zadovoljavaju uvjete za kandidatski status. BiH je, ipak, u boljem položaju, ali izgubila su se pravila, a poruka političkim elitama je da mogu da rade šta hoće – ističe Anđelić.
