Na nekih petnaestak kilometara ako krenete iz Bileće prema Stocu, naići ćete možda na najusamljeniju džamiju u Bosni i Hercegovini. 

Avdića džamija na Planoj kod Bileće podignuta je davne 1617. godine. Na inicijativu bivšeg reisu-l-uleme Islamske zajednice (IZ) u BiH dr. Mustafe ef. Cerića, ova džamija je nakon njene posljednje obnove 2013. godine preimenovana u džamiju imama Ćamila ef. Avdića, utemeljitelja Islamske zajednice Bošnjaka u Americi, vizionara i lidera koji je rođen 1914. godine u tom mjestu.

Jedinstvena arhitektura

Džamija na Planoj pripada tipu jednoprostornih džamija sa sofama i kamenom četverokutnom munarom visokom 11 metara. Ovaj tip munare susrećemo i kod drugih hercegovačkih džamija, poput Telarevića džamije u Bijeljanima kod Fatnice (ostaci), Hasan-paše Predojevića u Bileći (ostaci), Stare džamije u Kruševljanima kod Nevesinja, ili Seferagića džamije u Dabrici kod Stoca. Sigurno je da su neimari ovih hercegovačkih džamija dolazili iz područja jadranskog primorja, mahom iz Dubrovačke republike, odakle su sa sobom donijeli karakteristična lokalna arhitektonska rješenja, što je rezultiralo jedinstvenim munarama u cjelokupnoj osmanskoj arhitekturi. Pri samom vrhu munare Avdića džamije koja je zidana od grubo tesanog kamena, izvedena su četiri polukružna zatvorena prozorska otvora dimenzija 50x100 cm, dok je krov pokriven kamenim pločama, na čijem se vrhu nalazi kameni alem. Mihrab džamije je zidan od kamenih tesanih blokova, a vanjske dimenzije džamije iznose 11,30x7,20 metara. Kamene četverokutne munare se jedino susreću u Hercegovini, a pretpostavlja se da je postojalo 14 džamija sa ovakvim tipom munare.

Vakuf Avde Avdića

Džamija na Planoj je vakuf Avde Avdića koji je za njeno izdržavanje uvakufio četiri njive zvane Luka, Cjepac, Podolje i Osmanagića njive. Vakufu ove džamije, uz ove četiri njive, pripadaju još i četiri mezarja i manji harem sa čatrnjom uz džamiju. Prihodi od ovih nekretnina 1913. godine iznosili su oko 30 forinti koje su davane za plaću imamu koji je vršio i dužnost muallima. Avdić je ukopan u haremu koji se nalazi uz ovu džamiju, a tu se nalazi i određeni broj nišana među kojima neki imaju oblike turbana. U haremu ove džamije ukopavani su članovi porodica Avdić, Džubur i Čustović.

Tri puta rušena

Džamiju na Planoj su prvi put u 18. stoljeću porušili uskoci (hajduci) iz primorja, te je obnovljena 1795. godine. Na kamenom luku ulaznih vrata džamije bio je uklesan natpis: "Časnu džamiju obnovili su stanovnici sela 1. muharrema 1210. hidžretske godine (18.7.1795. godine), a prvotno je džamija sagrađena 1026. (1617.) hidžretske godine." Džamija je porušena 1941. godine u toku Drugog svjetskog rata, pa je ponovo obnovljena 1964. godine. Zatim je ponovo porušena 1992. godine početkom Agresije na Republiku BiH, te je obnovljena 2013. godine. Posljednji imam ove džamije Mustafa ef. Zahić ubijen je 1941. godine i bačen u jamu, a njegovi posmrtni ostaci nikada nisu pronađeni. Od 1907. godine imamsku i muallimsku dužnost u ovoj džamiji su vršili Hasan ef. Fazlagić, Šaćir ef. i Ali ef. Dreca i Rešid ef. Imamović.

Ćamil ef. Avdić, vizionar i lider

Djelo Ćamil ef. Avdića po kojem džamija na Planoj od 2013. godine nosi ime, značajno je za bošnjaštvo i razvoj Islamske zajednice. Ćamil ef. Avdić rodio se 10.7.1914. godine na Planoj. Nakon završene Gazi Husrev-begove medrese, upisao je Univerzitet Al-Azhar gdje je diplomirao 1951. godine. U SAD je došao 1954. godine gdje je bio imam malobrojnoj zajednici bosansko-američkih muslimana u Čikagu. Magistrirao je bibliotekarstvo na Rozari koledžu 1963. godine, te je radio kao bibliotekar na Northwestern univerzitetu. Cjelokupno svoje znanje i umijeće usmjerio je na organizovanje zajednice i podizanje prve džamije. Formirao je "Savjet imama", prvi u ovom dijelu zapadnog svijeta i bio njegov glavni član. Dočekao je početnu fazu izgradnje Islamskog kulturnog centra u Čikagu. Preselio je na ahiret 2. decembra 1979. godine, a ukopan je na mezarju Skoki uz svoje sunarodnjake.

Nacionalni spomenik

Džamija na Planoj je odlukom Ministarstva kulture SR BiH od 1952. godine proglašena spomenikom kulture pod zaštitom države. Komisija za očuvanje nacionalnih spmenika BiH je ovu ovu džamiju 2006. godine proglasila nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Danas se u ovoj džamiji klanja džuma-namaz, kao i jedna od centralnih bajramskih proslava na području Bileće, za ramazanski, ili kurban-bajram.