Regija zapadnog Balkana vrlo je osjetljiva na strane dezinformacije, koje su se intenzivirale posljednjih godina, navodi u svom tekstu na službenoj web stranici NATO-a autor Daniel Sunter.
- Demoniziranje Sjedinjenih Država i NATO-a, predstavljanje EU kao slabe i podijeljene, reklamiranje ruske vojne moći i superiornosti vakcine protiv COVID-19 i tvrdnje da su zapadni proizvođači vakcina korumpirani, pojačavanje percepcije prijetnji, mitova i etničkih tenzija - to su među najčešćim temama dezinformacija koje je Kremlj promovirao u medijima na zapadnom Balkanu na srpskom jeziku. Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Srbija najviše su pogođene ruskim informativnim operacijama koje pokušavaju potkopati Evropsku uniju i NATO u regiji – navodi se.
U širem smislu, dezinformacije su endemski fenomen na zapadnom Balkanu izazvan unutrašnjim faktorima.
- Bez izuzetka su pogođene sve zemlje u regiji. Što se tiče dezinformacija koje dolaze izvana, smatra se da je Srbija u epicentru. Najnovija studija dezinformacija Evropskog parlamenta nazvala ju je „lansirnom platformom ruskih dezinformacija na zapadnom Balkanu“ – stoji u tekstu.
Protok informacija između zemalja u regiji je bez granica. Bliske socijalne, historijske i kulturne veze između Srbije, entiteta Republika Srpska u BiH i Crne Gore znače da gotovo svi medijski narativi, uključujući dezinformacije, svakodnevno prelaze granice država.
- Medijski sadržaj pod pokroviteljstvom Kremlja na srpskom jeziku proizvodi se, ponovo objavljuje i distribuira širom regiona. Milioni ga konzumiraju u društvima s inherentnom krhkošću i unutrašnjim podjelama, u regiji koja tradicionalno ima pozitivan stav prema Rusiji i u kojoj su percepcije i dalje pod utjecajem etničkih sukoba 1990-ih i NATO-ove zračne kampanje na Kosovu u martu 1999. Za razliku od država na istoku Evrope koje su članice EU i NATO-a, regija Balkana nema takva ista negativna historijska iskustva s Moskvom i također im je zajednička pravoslavna vjera – navodi autor.
Osim idealističkog predstavljanja ruskog rukovodstva i njegovog oružja, takve dezinformacije demoniziraju NATO i Sjedinjene Države, podgrijevaju etničke tenzije i predstavljaju Evropsku uniju kao nefunkcionalnu, rasističku i antisrpsku organizaciju.
- To sve pojačava percepciju prijetnje u pravoslavnom stanovništvu kao i kulturu sjećanja koja Rusiju i Sovjetski Savez prikazuje kao moćne zaštitnike kroz historiju. Pojava ovih narativa u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Srbiji podudara se s nezakonitom aneksijom Krima u martu 2014. Sputnik medijski servis pokrenut je na srpskom jeziku u februaru 2015. godine, a ubrzo je uslijedilo i otvaranje ogranka „Russia Beyond“. Pojavili su se deseci portala sa i bez impresuma (tj. zakonski propisane izjava o vlasništvu i autorstvu), generirajući ili distribuirajući slične narative - piše Sunter.
Vremenom su razni mediji, uključujući i oni vodeće, najposjećenije i najgledanije u navedenim zemljama, počeli naširoko koristiti te dezinformacije izvana. To je omogućeno zbog medijskog pejzaža koji karakteriziraju tabloidizacija, logika „click-baita“, loši etički standardi, nedovoljno istraživačkog novinarstva i analiza vijesti, a sve to je još potpomognuto političkim uticajem.
- Hronično zagađenje informacijskog okruženja ovakvim sadržajem utiče na percepciju javnosti. Iako regionalne ankete sugeriraju da se većina stanovništva u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Srbiji još uvijek zalaže za integraciju u EU, ovo mišljenje ne treba uzimati zdravo za gotovo. Podrška Europskoj uniji opada u Srbiji, gdje većina ima pozitivno mišljenje o Rusiji i Kini, a stavovi prema NATO-u postaju sve negativniji – ističe autor.
Sjeverna Makedonija bila je primjer usklađenih propagandnih, diplomatskih i obavještajnih aktivnosti gotovo deset godina prije pristupanja NATO-u 2020. Informativne aktivnosti sada se fokusiraju na predstavljanje zemlje kao žrtve susjednih država, Bugarske i Grčke, i optuživanje trenutne prozapadne vlade u Skoplju da popušta pred zahtjevima Bugarske po pitanju identiteta.
Kriza izazvana epidemijom COVID-19 jača propagandne narative o superiornosti i demonizaciji Zapada. U tom se smislu koriste teme povezane sa naukom i odbranom, u kombinaciji s vojnom pomoći tokom pandemije koju neki stručnjaci nazivaju „ventilator-diplomatijom“.
Tokom prvog vala pandemije, aktivnosti u širenju dezinformacija išle su u smjeru da iskoriste Srbiju i Republiku Srpsku za ilustraciju efikasne ruske pomoći za razliku od navodne nesposobnosti NATO-a da pomogne svojoj državi članici Crnoj Gori u vremenu krize.
U aprilu 2020. godine, uz mnogo medijske pompe, 11 ruskih aviona sa 87 vojnih ljekara, stručnjaka i opremom za nuklearnu biološku hemiju sletjelo je u Srbiju da dezinficira ulice, bolnice i kasarne širom te zemlje.
Iako Srbija ima svoje vojne kapacitete za iste svrhe, gosti su ih tu zasjenili. Izmišljena medijska slika „presudne“ strane pomoći imala je značajan uticaj na javni dijalog. Slična aktivnost sprovedena je i u entitetu Republika Srpska u BiH.
S druge strane, dezinformacije su i dalje prikazivale Crnu Goru kao zemlju koju su saveznici napustili usred krize, dok su bili prisiljeni trošiti novac na članstvo u NATO-u umjesto da unapređuju svoj zdravstveni sistem.
Istovremeno su se pojavile egzotične teorije zavjere koje su podržavali ruski generali: da pandemija nije stvarna nego da je dio posebne operacije tajnih centara moći, te da je COVID-19 zapravo proizvela CIA.
- Nažalost, zemlje zapadnog Balkana, Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Srbija, vjerovatno će i ubuduće biti plodno tlo za dezinformacije izvana, kako zbog vanjskih, tako i zbog unutrašnjih faktora... Bh. entitet Republika Srpska slijedi politiku vojne neutralnosti Beograda tako što, na primjer, odbija pridruživanje NATO-u i gradi odnose s Rusijom. Ovakvo političko pozicioniranje i neriješeno pitanje statusa Kosova i dalje usporavaju integraciju Srbije u EU i perspektivu članstva u NATO-u Bosni i Hercegovini. Omogućava Moskvi da se i dalje predstavlja kao zaštitnica srpskih interesa. Kroz kontinuiranu promociju odabranih narativa, Kremlj će nastaviti jačati svoj uticaj u regiji. Štaviše, vjerovatno je da će trebati godine ili čak decenije da bi se riješili postojeći problemi u medijskom okruženju Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Srbije i drugih zemalja regije, kako je navedeno u izvještaju Europskog parlamenta – stoji u tekstu.
