Od svih naroda koji žive na Balkanskom poluotoku Bošnjaci su najduže vremena vodili borbu da budu priznati kao jedinstvena nacionalna historijska i državnopravna zajednica i da kao takvi zauzmu mjesto u procesima kojima se u novijoj historiji izgrađivala situacija međunacionalnih, međudržavnih i uopće svih ostalih odnosa između naroda koji žive na prostoru kojim su nekada vladale Osmanlije, a veliki dio naslijedili Austro-Ugari s jedne strane i Srbi i Crnogorci s druge.

Bošnjaci nisu sebe smatrali neciviliziranim

Ova borba koju su vodili ljudi koji su do tada bili prepoznavani samo pod imenom bh. muslimani trajala je upravo isto toliko koliko i borba Srba i Hrvata za ostvarenje nacionalnog jedinstva i formiranja vlastitih nacionalnih država.

Hrvati su svoj nacionalni identitet ugradili u položaj koji je Hrvatska kao sastavnica Austro-Ugarske monarhije kroz svoj odnos sa Austro-Ugarskom izgradila tokom ranije historije, odnosno prije Berlinskog kongresa, koji je odlučnije zahvatio odnose srednjeg Balkana i, dodijelivši taj dio Austro-Ugarskoj, omogućio da uspostavi vlastitu vlast i inkorporira BiH u carstvo.

Njihova borba započela je onog dana kad je Berlinski kongres donio odluku o dodjeljivanju BiH, odnosno ejaleta Bosna, pod vlast Austro-Ugarske kako bi ona izvršila zadatak civiliziranja i uvođenja tog dijela Balkanskog poluotoka u evropski prostor.

Budući da Bošnjaci nisu sebe smatrali neciviliziranim i nisu s pravom smatrali da nemaju nacionalnu i državnopravnu svijest, oni su reagirali negativno na odluku Berlinskog kongresa i poveli rat protiv provođenja te odluke kroz berlinsku okupacionu kampanju pruživši snažan otpor okupacionoj vojsci Austro-Ugarske.

Upravo ova borba Bošnjaka da sačuvaju svoju samostalnost u onom smislu u kojem su to prvobitno mislili, kao autonomiju unutar Osmanskog carstva, a zatim kad je Osmansko carstvo odustalo od obaveze da zaštiti svoje pripadnike osmanske države i da sami izvrše dužnost da zaštite teritoriju, narod i odnose koji su više od hiljadu godina kontinuirano trajali i razvijali se na tlu BiH, pokazuje i jasno dokazuje da su jedino bosanski muslimani, tada Bošnjaci muslimanske vjere, za razliku od Bošnjaka pravoslavne ili katoličke vjere, zadržali svoj patriotizam, državotvornu svijest i stav da BiH može i treba da funkcionira kao slobodna i samostalna država. Upravo onako kako je takvo pravo Berlinski kongres dao i Srbiji i Crnoj Gori i ostalim balkanskim državama koje su u to vrijeme dobile status slobodnih država, kneževina, kraljevina...

Proces hrvatske i srpske nacionalne asimilacije

Jedini razlog zbog kojeg katolička monarhija, kakva je bila Austro-Ugarska, koja je svoju funkciju na Balkanu shvatala i kao funkciju širenja katoličanstva na jug Balkana, odbila da prihvati i prizna BiH kao samostalnu kneževinu ili autonomnu jedinicu unutar Austro-Ugarskog carstva bio je upravo to što je BiH bila većinski muslimanska, odnosno što su u njoj među Bošnjacima prevladavali Bošnjaci muslimanske vjere, dok su Bošnjaci pravoslavne i katoličke vjeroispovijesti već tada bili duboko ušli u proces hrvatske i srpske nacionalne asimilacije.

Taj proces, što se tiče Srba, realiziran je kroz ostvarenje ideja „Načertanija“ dok su Hrvati i koncept vlastitog nacionalnog identificiranja već imali u činjenici da je unutar Austro-Ugarske već postojala Banovina Hrvatska. Ono što je na cijelom prostoru ostalo nedefinirano bio je položaj Bošnjaka muslimanske vjere, odnosno onih Bošnjaka koji su zadržali svoj bošnjački identitet i samim time i vjeru da je moguća bosanska država kao proizvod cijelog kontinuiteta postojanja Bosne, one koja se sastojala od bosanske banovine, bosanske kraljevine ili ejaleta Bosna pod osmanskom vlašću.

Bošnjaci muslimanske vjere nisu priznati ne samo kao zasebna nacionalna skupina, nego nisu uopće priznati kao dio bh. stanovništva jer su tretirani kao ostatak osmanske vladavine koji treba da nestane onog časa kad nestane i osmanske vlasti u Bosni, odnosno treba da budu asimilirani u navodne prvobitne Srbe i Hrvate, odnosno katolike i pravoslavce.

Čuvati tradicije bosanske države u kontinuitetu

Naravno da je ta fantazmogorična nacionalna teorija bila u suprotnosti sa stvarnim historijskim procesom koji je jedino Bošnjake muslimanske vjere ostavio kao realni supstrat na koji se mogla oslanjati obnova bosanske države kojoj su se uvijek Bošnjaci tokom cjelokupne svoje historije nadali.

I to ne samo oni koji su bili islamske vjere, nego, kao što se zna, mnogi koji su bili pravoslavne i katoličke vjere, a pogotovo oni koji su bili među bosanskim franjevcima i zastupali ideju bosanske države.

Kako god mi gledali na probleme koji se javljaju u kontekstu historijskih zbivanja, nemoguće je izbjeći činjenicu da nijedno rješenje koje je historija prakticirala na prostorima centralnog Balkana nije uspjelo odgovoriti na problem šta sa BiH i kakav položaj u njoj trebaju zauzeti bosanski muslimani, odnosno Bošnjaci. Odnosno najbrojniji dio stanovništva BiH i to onaj dio koji je jedini nosio i čuvao tradiciju bosanske države u njenom kontinuitetu.