Naselje Zavala u općini Ravno, na samom jugu naše zemlje, pravi je raj za arheologe, jer u sebi krije blaga koja tek trebaju biti otkrivena.  

Na jednom od njih, arheološkom lokalitetu Crkvina, koji je i nacionalni spomenik, od 2016. godine vrijedno radi ekipa istraživača predvođena uglednom naučnicom iz Mostara, arheologinjom Snježanom Vasilj.

Kontinuitet života

Ona je u sklopu projekta koji realiziraju Općina Ravno, Federalno ministarstvo kulture i sporta i Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH, došla do fantastičnih otkrića koja svjedoče o kontinuitetu života na ovom području.

Ovaj lokalitet čine ostaci Crkve svetog Petra, Crkve svete Petke, kao i nekropola sa 23 stećka.

Nova opsežna istraživanja su ispod Crkve svete Petke iznjedrila niz novih i neočekivanih arhitektonskih elemenata. Za sada su ispod nje registrirani ostaci tri objekta, od kojih je jedan iz predromaničkog perioda, odnosno devetog stoljeća!

- Srednji građevni sloj po načinu gradnje s potkovičastom apsidom ukazuje na neku stariju romaničku građevinu iz 11. stoljeća - kaže Vasilj.

Pojašnjava da je u Crkvi svete Petke i oko nje istražen 21 grob, od kojih se ističe jedan ugrađen u samo središte karakteristične potkovičaste apside. Radi se o dječjem grobu, a u jednom od njih pronađen je i epigrafski spomenik s natpisom u sedam redova, ugrađen u dno njegove konstrukcije.

Tu je i grob s tragom paljevine, u kojem se uz kost lijeve potkoljenice nalazi pohranjen donji dio keramičke posude, vjerovatno trag nekog pogrebnog obreda.

Prostor Crkve svete Petke zanimljivim čini i grobnica smještena uz apsidu. Što se tiče Crkve svetog Petra, Vasilj ističe da su ispod njene podnice pronađena dva nivoa grobova, a istražen je 21.

Neoštećena lobanja

- U većini grobova nalazili su se kosturni ostaci samo jedne osobe, u nekim su pronađeni ostaci četiri, šest ili sedam osoba. Kako se u tim slučajevima radi o masi nasumice nabačenih kostiju, može se zaključiti da se radi o kosturnicama. Zanimljivo je da je u jednom između dva kamena bloka bila neoštećena lubanja - otkriva Vasilj.

Mač i jabuka na stećku

Na površini lokaliteta sačuvana je nekropola sa 23 nadgrobna spomenika, od kojih su većinom masivne nadgrobne ploče i samo dva u obliku sanduka.

Ukrašena je samo jedna kamena ploča, a u plitkom reljefu, na površini oivičenoj jednostavnom bordurom, isklesan je štit sa sedlom i ispod njega mač s nakrsnicom i jabukom.