Tvrđava Jaz, danas javnosti poznata pod nazivom Mogren, nastala je u periodu vladavine austrijskog carstva budvanskim područjem. Austrija, odnosno kasnije Austrougarska, duž cijele istočne obale Jadrana, kojom je vlada tokom 19. i početkom 20. vijeka, pravila svoja vojna ustvrđenja kako bi bolje štitila najjužnije krajeve svoje teritorije.
Tvrđava u neposrednoj blizini Budve, iznad plaže Mogren, podignuta je 1860. godine i dugo je služila u vojne svrhe, kao izuzetna osmatračnica na obalu i more. Arhitektura i ostaci koji su sačuvani dio su tipične austrijske vojne gradnje. Na tvrđavi, osim autentične arhitekture, danas dijelom devastirane usljed zuba vremena i ljudskog faktora, vidljivi su i bunkeri za koje se smatra da su sagrađeni tokom Drugog svjetskog rata, jer je utvrđenje i u prošlom vijeku korišteno.
Ekipa "Avaza" posjetila je ovu tvrđavu u okviru organizovane posjete koju su omogućile Nacionalna turistička organizacija Crne Gore na čelu sa saradnicom za region Vesnom Kazić-Šćepanović te Turističkom organizacijom Općine Budva. Tom prilikom obišli smo nekoliko lokacija koje predstavljaju kulturno-historijske i prirodne znamenitosti Budve. NTO ugostilo je nekoliko novinara iz Bosne i Hercegovine, a atmosfera je bila odlična. Državljani Crne Gore učinili su da se osjećamo kao u svojoj domovini.
Također, u okviru posjete obišli smo i Stari grad Budvu. Na mjestu Starog grada i njegove neposredne okoline postoje arheološki tragovi koju ukazuju na drevnost Budve najmanje 2.500 godina unazad. Budva je u antici bila grad Ilira, potom boravište Helena i Rimljana.
Kako navodi lokalni turistički vodič Dušan Medin, inače arheolog, ostaci čuvene budbanske nekropole (groblja) u blizini Starog grada, čuvaju tragove iz vremena antike, kasne antike i srednjeg vijeka, od kojih su svjetskoj naučnoj javnosti naročito poznati oni helenistički, kao i kasniji iz Rimskog carstva.
Danas su, pored hotela "Alava", na mjestu kojeg su se antičke nekropole i nalazile, vidljivi i valorizovani samo manji ostaci rimske nekropole, kojima se može prići, a koji se trenutno konzervatorski tretiraju, te radi na njihovoj novoj prezentaciji. Ostali pokretni nalazi, kao i dijelovi grobne arhitekture, sačuvani su u Muzeju grada Budve u Starom gradu.
- Materijalni tragovi Rimskog carstva su svuda oko nas, kako u zemlji, nad zemljom, tako i u ostacima arhitekture koji se mogu vidjeti na nekim gradskim pjacetama (trgovima) i posebno u lapidarijumu Muzeja, gdje se vide čak i tragovi nekadašnje rimske ulice, kao i ostaci reprezentazivnog podnog mozaika iz Vile urbane - kazao je on za portal "Avaza".
Također, navodi da su antičke i kasnije nekropole bile korištene vijekovima, te da su se prostirale praktično od današnje linije mora možda čak i nekoliko stotina metara prema kopnu. Kao njihov "prirodni" produžetak mogla bi biti i dva groblja koja danas postoje i koriste se za sahranjivanje mahom starosjedilaca - rimokatoličko i pravoslavno, kao i ostaci nekadašnjeg austrougarskog vojnog groblja.
