Travnik, grad u srcu Bosne i Hercegovine, u kojem je stolovalo 77 vezira i koji je među prvima u našoj regiji imao struju, prema pisanim dokumentima, postoji duže od 500 godina. Prvi put se spominje 1463. godine u Trogirskom izvještaju, koji se danas čuva u Muzeju u Zadru, u kojem se navodi da su Turci zauzeli Travnik te da je u podnožju grada već postojalo manje predgrađe s trgom.
Bosanski kraljevi su u 15. vijeku izgradili današnji Stari grad u Travniku, odnosno tvrđavu koja je bila vojni objekt s prvenstvenom namjenom da zaštiti kraljevski grad Jajce. Na mjestu Travničke tvrđave, prema istraživanjima brojnih arheologa i historičara, postojalo je neolitsko naselje. Smatra se jednom od najbolje očuvanih tvrđava u BiH. Za razliku od većine drugih srednjovjekovnih utvrđenja, Stari grad Travnik se dobro očuvao zahvaljujući činjenici da su ga Osmanlije nakon osvajanja naselile i nastavile razvijati naselje u njegovom podnožju.
A krajem 17. vijeka, nakon što je Eugen Savojski, 1697. godine, spalio Sarajevo, bosanski vezir Halil-paša Ćoso prenio je vezirsku stolicu u Travnik, pa je od 1699. godine, uz dva manja prekida, u narednih 150 godina, do 1850. godine, Travnik bio sjedište Bosanskog pašaluka.
150 godina prijestonica Bosne
Za tih 150 godina u Travniku su veziri, a naročito Mehmed-paša Kukavica, Elči Ibrahim-paša, Muhsin Zade Abdulah-paša, zavještali svoja bogatstva za izgradnju sakralnih i svjetovnih, odnosno prvih javnih objekata, između ostalih, 14 džamija i dvije sahat-kule, brojna turbeta, sunčani sat, medrese, bezistan, česme... obilježja po kojima se Travnik i danas naziva vezirski grad.
Najveći bosanskohercegovački gazija Husein-kapetan Gradaščević početkom 1831. oslobodio je Travnik, a u julu iste godine pobijedio sultanovu vojsku kod Lipljana (Kosovo) i proglasio se bosanskim vezirom. Iako je njegovo stolovanje trajalo samo godinu, historija je zabilježila da je to bio period bosanske autonomije, a Travnik glavni grad slobodne Bosne.
Početkom 19. vijeka u Travniku se otvaraju prvi konzulati (Francuske i Austrije) i on postaje diplomatsko sjedište Bosne. Konzulska vremena su podnaslov romana “Travnička hronika”našeg nobelovca, rođenog Travničanina Ive Andrića, u kojem je opisan period grada-prijestolnice kada Napoleon Bonaparta, 1807. godine, šalje prvog i jedinog francuskog konzula Pjera (Pierre) Davida da uspostavi Francuski generalni konzulat. Godinu potom i Austro-Ugarska otvara svoj generalni konzulat u Travniku. Prva dvojica austrijskih konzula, von Miteser (Mitesser) i von Paulič (Paulitsch), uz francuskog konzula Davida, ostat će ovjekovječeni i poznati u svijetu i kao likovi Andrićevog romana.
Prvi dobio struju
Nakon Berlinskog kongresa, 1878. godine, Bosna biva dodijeljena Austro-Ugarskoj monarhiji, te tursku posadu u Travničkoj tvrđavi zamjenjuju austrougarski vojnici pod komandom vojvode Virtenberga.
Uz naziv Bosna, Austro-Ugarska dodaje i Hercegovina, a, osim industrijalizacije, donosi dah srednjoevropske arhitekture, muzike, običaja i jezika. Na području Travnika gradi željezničku prugu, industrijske pogone, fabriku duhana (1893), fabriku šibica (1901), hidroelektranu (1906), a zahvaljujući Austro-Ugarskoj Travnik prvi u našoj regiji dobija električnu energiju.
Kasnije, u vrijeme Kraljevine Jugoslavije izgled grada se nije bitnije mijenjao, a u periodu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, uz urbanizaciju i razvoj industrije, fokus je bio na razvoju avangardnog izraza u pozorištu i muzici.
Danas je Travnik administrativno središte Srednjobosanskog kantona. Osim Muzeja Rodna kuća Ive Andrića, treba spomenuti i Zavičajni muzej u Travniku, te, naravno, Stari grad, koji su nezaobilazne turističke destinacije. Jedini je grad u Bosni i Hercegovini koji ima dvije sahat-kule i najveći broj turbeta. Travničani se ponose i jednim od najljepših mjesta u gradu - Plavom vodom, prekrasnim ambijentom koji pruža potok Šumeće, a iznad kojeg se, na vrhu brda Bukovica, nalaze ilirski tumulusi i gradine. Zbog tih vidljivih tragova prošlosti i historijskih perioda, civilizacija i kultura koje su se ispreplitale u Bosni i Hercegovini, Travnik se s pravom naziva muzejem širom otvorenih dveri.
