Francuski predsjednik Emanuel Makron (Emmanuel Macron) progovorio je o novom evropskom građanskom ratu. Sumnjam, ipak, da je mislio na rat građana, seljaka i ostalih na nekoj evropskoj periferiji, na zaleđini Balkana.
Ako je tačno da Evropa prolazi kroz građanski rat, onda danas to nije nigdje vidljivije nego u Sarajevu. Gradu u kome je počeo Prvi svjetski rat. Sarajevo je, čini mi se, jedina evropska i olimpijska prijestonica uz čije se ime rat može spomenuti bar tri puta, a da vam oko ne trepne.
Onomad sam nakratko bio u svom gradu i uvjerio se kako to hoda u orlovskom gnijezdu tranzicije: Sarajevo blješti od ljepote, kao da je popločano zlatnim bankarskim polugama iz Ciriha. Ta je ljepota, međutim, u vidljivom sukobu između svojih “favela” (siromašnih padina) i bogatog “downtowna”.
Jedan dio grada mentalitetski, ali i materijalno doista pulsira kao da je balkanski “Wall Street”. Doduše, dugo je to već tako u sarajevskoj čaršiji. Ali, onaj drugi još jeca između ratom izranjavanih fasada i ojađenih ljudskih duša. Ovi drugi nisu dobili satisfakciju za ono čemu su u svojim idealima stremili, da ne kažem, za šta su se borili; više od čorbe u narodnoj kuhinji i toplih vunenih priglavaka (debelih čarapa).
Građanski rat, drugačiji nego onaj u ostatku Evrope, u Sarajevu već predugo traje. Jer, ovdje je najviše svega i po babu i po stričevima. Ne znam je li u govoru posvećenom sudaru liberalnog, francuskog i autoritarnog koncepta demokratije Makron uopće i pomislio kako se napaćena Bosna još razvlači kao gumena igračka između ruskog ili turskog poimanja vladanja. I da se demokratija ovdje često koristi kao kulisa za ruralni i malograđanski populizam.
No, ako vjerujemo u vladavinu prava, onda “moramo odlučiti da nećemo ustuknuti pred cinizmom”, uzviknuo je ispravno u Evropskom parlamentu. Apatija je, pojasnio je francuski predsjednik, najveći neprijatelj Evrope. Posebno po njenim rubovima, valjalo bi dodati. Anatemišući nacionalne egoizme, Evropa će, rekao je Makron, morati oživjeti svoje stare ideale. Nadajmo se one iz Francuske revolucije! Znači solidarnost i ravnopravnost nasuprot fascinacije neoliberalizmom (tržištem iznad ljudskih prava), što je postalo glavna karakteristika tranzicionih društava.
Od demokratije se, ipak, ne smije odustati ni po koju cijenu.
Apatija bez zanatlija
Mnogima promiče kako apatija ostaje zamrznuta najviše tamo odakle u entuzijastičkim iseljeničkim kolonama s Balkana stižu oni koji više ne vide izlaza u svojim apatičnim domovima. Tamo se, kao u Sarajevu, građanski rat, ali ne kao napredni konflikt ideja, već opaki sukob nejednakosti i nepravednih socijalnih razlika, nastavlja i još više produbljuje.
U pravu je Makron kad kaže da je upravo (ta) apatija “gurnula evropski kontinent prema provaliji, nacionalizmu i napuštanju sloboda”. Valjda je zato i Žan-Klod Junker (Jean-Claude Juncker), predsjednik Evropske komisije, bez zadrške izustio da bi se na Balkanu takav koloplet opet mogao pretvoriti u onaj pravi rat.
Ostaje, zato, nejasno kako ostvariti novu “renesansu Evrope”, znajući da se Stari kontinent opet suočava sa svojim ksenofobičnim mrakom. Ne može se zaboraviti ni koliko je dugo, ta ista Evropa, Sarajevo i Bosnu tretirala kao daleku planetu, ne u evropskoj već nekoj (polu)orijentalnoj orbiti. Koja nas i danas ponekad tretira kao safari destinaciju, gdje se dobro jede, pjeva i zabavlja, ali se malo šta ima naučiti. Naopako!
Nažalost, najveći udio u takvoj (zlo)upotrebi našeg egzotičnog parčeta Balkana, zvalo se to građanskim ratom ili sudarom zavađenih klanova, ostaje kroz “doprinos” domaćih tranzicijskih lopova; oni još drže umorno, ali i nedoraslo građanstvo u stanju duboke nacionalne korupcije. O tome sam, odmah po povratku iz Sarajeva, u Njujorku razgovarao s legendarnim režiserom “Ono malo (bosanske) duše” Ademirom Kenovićem. On bh. građane vizionarski i obazrivo naziva - samo stanovnicima Bosne i Hercegovine.
Valja, dakle, insistirati i na njihovim obavezama, a ne samo pravima!
Bosanci se, ustvrdih i sam, brzo ufuraju u svoje ukusne sahane (tanjire) i strastvenu čaršijsku priču iz koje je prognana nedomicilna konkurencija i u kojoj pamet, uz neshvatljivu dreku polupametnih, ne radi ako nema i “odgovarajuće” prezime!?
Zapitati se zašto, neovisno o imenu i prezimenu, Bosanci puno bolje funkcioniraju kad ih niko ne pita ko su i šta su, kao, recimo, ovdje u Americi. Već šta ste po zanimanju ili šta znate raditi. Beskorisno je, zato, učestvovati i u svim tim evropskim civilnim ratovima jer oni su sve, ali najmanje civilizirani.
