Od nekada male, ali napredne Jevrejske zajednice u Bijeljini, koja je u ovom gradu djelovala od sredine 19. do sredine 20. stoljeća, ostalo je tek nekoliko nadgrobnih spomenika u Sremskoj ulici, dvije spomen-ploče i nekoliko starih, oronulih zgrada.

Turski popis 

Fasada jedne od tih zgrada, gdje je trenutno smještena Porezna uprava RS - Područni centar Bijeljina, upravo se renovira.

Skladan i harmoničan život bijeljinskih Jevreja, bogatih trgovaca i zanatlija, prekinuo je Drugi svjetski rat u kome su stradali gotovo svi oni, a do tada ih je u ovom gradu živjelo oko 300.  

Materijalni i duhovni tragovi Jevreja na području Bijeljine ograničeni su samo na stoljeće postojanja. Kako podsjeća kustos Muzeja „Semberija” Tanja Lazić, koja je svojevremeno detaljnije istraživala sve ono što podsjeća na život Jevreja u Bijeljini, prvi podaci o njima pojavljuju se iz turskog popisa Zvorničkog sandžaka 1864. godine.

- Popisana su 93 muškarca Jevreja, a kako su turski popisi bilježili samo muške članove domaćinstva, može se pretpostaviti da je tada u Bijeljini živjelo oko 200 Jevreja. Prve jevrejske porodice u Bijeljini bile su: Salom, Danon, Altarac, Papo i Alkalaj, doseljene iz Sarajeva, Skoplja i Soluna. Svi doseljenici iz tog perioda, poslije Omer-pašinih reformi 1851. godine, pripadali su ogranku španskih Jevreja sefarda. Sefard je naziv kojim su Jevreji označavali Iberijski poluotok. Zanimljivo je i to da je u ovom popisu iz 1864. godine u Zvorničkom sandžaku Jevreja bilo samo na području Bijeljine, što je i dokaz otvorenosti ovog grada u to vrijeme. Jevreji su se, po pravilu, naseljavali u trgovačka i privredno prosperitetna mjesta - kaže Lazić.

Prema njenim riječima, tada su se ovi novi stanovnici Bijeljine bavili mahom trgovinom, pa je u Staroj i Janjica čaršiji formiran jak trgovački centar.

Iz Semberije su izvozili šljive, stoku i žitarice, a uvozili industrijske proizvode iz Austro-Ugarske monarhije.

 Sukob i pomirenje

- Od prvih bijeljinskih trgovačkih porodica naročito su bile ugledne familije Papo i Salom, koje su stekle veliki kapital i kao viđene ličnosti bile birane u gradsku skupštinu. Jevreji sefardi su uglavnom naseljavali Šabić mahalu oko stare srpske osnovne škole, današnje “Sveti Sava”. Bijeljinski Jevreji su imali i svoj mali molitveni hram sa dva rabina i osnovnu školu, takozvani meldar, sa 11 učenika. Pri hramu su imali i malu biblioteku sa vjerskim knjigama - ističe Lazić.

Nova faza nastupa 1878. godine u ove krajeve i dolaskom austrougarske uprave. Privredni polet i jači razvoj trgovine u Bijeljinu je doveo novu grupu Jevreja iz Njemačke i okolnih zemalja, tzv. Aškenaze. Prvi doseljeni Aškenazi su Gabor Grinfeld 1890. godine, zatim Arpad Vajl 1895. i nešto kasnije Vilim Švicer. Svi su se bavili trgovinom.

U početku su odnosi između Jevreja sefarda i Jevreja aškenaza bili prilično zategnuti, jer su tom sukobu kumovali manje bogoslužbeni i jezički, a više trgovačko-konkurentski razlozi.

Jedno vrijeme su imali odvojene hramove, sveštenike i škole, da bi do pomirenja došlo izgradnjom velike zajedničke sinagoge oko 1900. godine prekoputa današnje Autobuske stanice kod hotela “Drina”. Kao i mnogi drugi jevrejski objekti, i sinagoga je uništena tokom Drugog svjetskog rata.

Bijeljinsku medicinu utemeljio je Jevrej Jakob Kohut, pa su Bijeljinci svakog novog doktora zvali “novim Kohutom”. I jedan veliki slikar, Jevrej, rođen je u Bijeljini, Haim Pinto, koji je predavao slikarstvo i na meksičkoj likovnoj akademiji.

Prema podacima koje posjeduje Muzej Semberije, u vrijeme Kraljevine Jugoslavije jevrejska djeca su redovno i u velikom broju pohađala osnovne škole u gradu. Bijeljinsku gimnaziju završilo je 18 Jevreja, a bilo je i petero Jevreja među profesorima te elitne škole.